ექსპერტები თანხმდებიან: უნივერსალური და სტანდარტიზებული საბაზისო სადაზღვევო პაკეტის შემოღება აუცილებელია, რათა ადამიანებს ყველაზე კრიტიკული სერვისები დაუფინანსდეს
ბოლო პერიოდში ექსპერტები და სადაზღვევო კომპანიები აქტიურად საუბრობენ იმის შესახებ, რომ საყოველთაო ჯანდაცვის მოცვის გაზრდისა და პროგრამის ფინანსების ეფექტიანად განკარგვისთვის აუცილებელია ამ პროგრამის დიზაინის შეცვლა და უნივერსალური საბაზისო სადაზღვევო სტანდარტის შემოღება. ეს იქნება მინიმალური პაკეტი, რომელზე უარესი პირობების შეთავაზებაც სადაზღვევო კომპანიებს აეკრძალებათ. მართალია, ექსპერტებს შორის განსხვავებული მოსაზრებებია იმასთან დაკავშირებით, უნდა „შეუშვას“ თუ არა სახელმწიფომ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში სადაზღვევო კომპანიები, თუმცა, ამ საკითხში სხვადასხვა აზრის მქონე სპეციალისტებიც კი თანხმდებიან, რომ უნივერსალური, სტანდარტიზებული პაკეტის შემოღება აუცილებელია, რათა ადამიანებს ყველაზე აუცილებელი და კრიტიკული სერვისები დაუფინანსდეს.
იმის მაგალითი, რომ ქვეყანაში ჯანდაცვა უნივერსალური არ არის, ონკოლოგიური სფეროა. მიუხედავად იმისა, რომ წინა წლებთან შედარებით მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებულია, მაინც სახეზეა ორი ტიპის პრობლემა: პირველი შეეხება პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ფარგლებში. მათთვის გამოყოფილი წლიური ლიმიტი (20-23 ათასი ლარი) არ არის საკმარისი და მთელი რიგი სიმსივნეების დროს ისინი იძულებული არიან შეწყვიტონ მკურნალობა ან თავიდანვე აირჩიონ ნაკლებეფექტური, მაგრამ ფინანსურად დამზოგველი რეჟიმები. შედეგად მკურნალობაც და სახელმწიფოს მიერ გაწეული ხარჯებიც არაეფექტურია. მეორე პრობლემა შეეხება მოქალაქეებს, რომლებიც სარგებლობენ კერძო დაზღვევით, სადაც მცირე გამონაკლისების გარდა, პაციენტებს არ აქვთ ხელმისაწვდომობა მედიკამენტოზური მკურნალობის იმ მოცულობაზეც კი, რასაც საყოველთაო ჯანდაცვის პაკეტი ფარავს.
ჯანდაცვის ექსპერტი აკაკი ზოიძე ერთ-ერთია, რომელიც დიდი ხანია საუბრობს, რომ აუცილებელია არსებობდეს მინიმალური სტანდარტული პაკეტი, რაც ჯანმრთელობაზე ყველა მოქალაქის უფლებას აუცილებელ სტანდარტზე აიყვანს და ამ კუთხით მათ უფლებებს „გაათანაბრებს“. თუმცა ამაზე მუშაობაა საჭირო, რომ პაკეტები არ გაძვირდეს, ასევე მოსაფიქრებელია ხარისხზე კონტროლის სისტემა.
კითხვაზე, თუ რატომ არ დაიძრა ეს თემა დღემდე, მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის განვითარების ხედვა 2030 წლისთვის ერთიანი სტანდარტიზებული პაკეტის შემოღებას გულისხმობს, ზოიძე ამბობს, რომ „ყველგან ყველაფერი წერია,“ თუმცა პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ ვერ გადაიდგა ამ მიმართულებით რეალური ნაბიჯები - პოლიტიკური ნების არარსებობის თუ სხვა რამის გამო - მას პასუხი არ აქვს.
ზოიძე ამბობს, რომ უნივერსალური პაკეტის შემოღების მიზანი უნდა იყოს საჭირო სერვისების დაფარვა და კატასტროფული ხარჯების თავიდან აცილება. “2013 წელს ჩვენ დავიწყეთ ძალიან კარგი პროგრამა და ახლა გაჩერება არ გამოვა. ამ პაკეტით, პირველ რიგში, უნდა დაიფაროს ქრონიკული მედიკამენტების ღირებულება, რადგან ჯიბიდან გადახდები საქართველოში არის ძალიან მაღალი და 40%-მდეა,“ - აცხადებს ზოიძე. მისი თქმით, დღეს მოქმედი სისტემით, სახელმწიფო არის პასიური გადამხდელი, რომელიც არ აკონტროლებს, რას ყიდულობს პაციენტისთვის.
„ჩვენ უნდა ვყიდულობდეთ ჯანმრთელობას, პრევენციას, ჩვენ კი დღეს არაფერს არ ვყიდულობთ. ჩვენ უბრალოდ ვიხდით. წარუდგენენ ანგარიშს, შემდეგ სახელმწიფო იხდის და ა.შ. ამას ჰქვია აქტიური შემსყიდველი, სტრატეგიული შესყიდვა კი ჩვენს სისტემაში არ ხდება, რომლითაც შესაძლებელი იქნებოდა უტილიზაციის მართვა ანუ რაციონალური მოხმარების უზრუნველყოფა იმ მომსახურების, რაც ადამიანს სჭირდება და არა - რაც გინდა, რომ შენ მიყიდო. დღეს თითქოს დაზღვეულები ვართ და ვიხდით საკმაო თანხას სადაზღვევო პაკეტში, მაგრამ ჩათვალეთ, რომ მაგალითად მე პირველადი ჯანდაცვა არ მაქვს. სახელმწიფომ რომ დააწესოს დაზღვევის სტანდარტული პროდუქტი და სავალდებულო დაზღვევის ელემენტები შემოიტანოს, ეს იქნებოდა პირველი ნაბიჯი,“- აცხადებს აკაკი ზოიძე.
უნივერსალური სადაზღვევო პაკეტის შექმნის აუცილებლობაზე საუბრობს დაზღვევის კიდევ ერთი ექსპერტი თენგიზ შერგელაშვილი, რომელიც აღნიშნული პაკეტის არსს ასე განმარტავს: მილიონერია ადამიანი თუ სოცდაუცველი, ამის მიუხედავად ნებისმიერი მოქალაქე უნდა იყოს დაცული სტანდარტიზებული პაკეტით. ქართული რეალობიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილი იქნებოდა, კარგი ჩარჩოს შემთხვცევაში, ამ სისტემაში კერძო სადაზღვევო კომპანიები ჩაერთონ, რაც ჯანდაცვის სამინისტროს საოპერაციო ტვირთს მოაცილებს და ეს მას უფრო ეფექტიანს გახდის. რაც შეეხება სადაზღვევო პრემიას, მასში სახელმწიფო უნდა მონაწილეობდეს სხვადასხვა სოციალური ჯგუფებისთვის სხვადასხვა სახით „შეხიდებით“. კერძოდ, იქნებიან ჯგუფები, რომლებსაც პრემიას სრულად დაუფინანსებს სახელმწიფო, გარკვეული კატეგორიის ადამიანების შემთხვევაში კი პრემია საშემოსავლო გადასახადიდან გაიქვითება. ამასთან, პაკეტში ჩადებული უნდა იყოს ოჯახის არასწრულწლოვანი წევრების დაზღვევის ვალდებულება და ასეთი პაკეტი უნდა იყოს გრძელვადიანი, 2-3-წლიანი.
„ამ სისტემის არსი იმაშია, რომ სახელმწიფო პაკეტში კი არ ეუბნება ადამიანებს, შენ ეს ანალიზი გეკუთვნის და შენ - სხვაო. სამედიცინო სერვისების ჩამონათვლით კი არ არეგულირებს სოციალურ ჯგუფებს, არამედ სადაზღვევო პრემიებში შეხიდებით,“ - აცხადებს შერგელაშვილი.
იმას, რომ საყოველთაო ჯანდაცვა სულ უფრო მეტ თანხებს მოითხოვს, სტატისტიკაც ადასტურებს: ჯანმრთელობის ეროვნული სააგენტოს ვებგვერდზე განთავსებული სტატისტიკის თანახმად, რომლის ყველაზე ახალი მონაცემი 2020 წელს ასახავს, საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამით დაფინანსებულ ონკოლოგიურ პრეპარატებზე ანაზღაურებული თანხების მოცულობა წლიდან წლამდე იზრდება. 2020-ში ამ თანხამ 41 მილიონ ლარამდე შეადგინა, წინა წელს ეს მონაცემი 24 მილიონამდე იყო, მანამდე კი 21 მილიონამდე. ეს მონაცემი ადასტურებს, რომ ისეთი კრიტიკული დაავადებების მართვა, როგორიც მაგალითად ონკოლოგიაა, მოითხოვს გაცილებით მეტ თანხას, ვიდრე სახელმწიფოს რესურსია. აქედან გამომდინარე, სისტემის სტრუქტურული ცვლილების აუცილებლობა სულ უფრო მეტ დამაჯერებლობას იძენს. მთავარი სახელმწიფოს პოლიტიკური ნებაა, რომელმაც ამ თემაზე ფართო დისკუსია უნდა დაიწყოს, რათა ადამიანებს, მძიმე დიაგნოზის დასმის შემთხვევაში, მთავარ საზრუნავად თანხების მოძიება არ ექცეთ და სახელმწიფო პროგრამების ხარვეზები საკუთარი ჯანმრთელობის ფასად არ „დააბალანსონ.“
რაც შეეხება უშუალოდ საყოველთაო ჯანდაცვის სერვისებს, მუდმივად გვესმის მოთხოვნა, რომ ამა თუ იმ დაავადების მკურნალობის დაფინანსება არაა საკმარისი და ჯიბიდან გადახდები ისევ ძალიან მაღალი და კატასტროფულია. მაგალითისთვის ავიღოთ ონკოლოგია და კარდიოქირურგია, რომლის მკურნალობაზე სახელმწიფო დიდ თანხებს გამოყოფს, თუმცა, როგორც პაციენტები ამბობენ, ეს მაინც არასაკმარისია და ისინი მთელი რიგი სერვისების მიღმა რჩებიან. შეძლებს სახელმწიფო ამ ტვირთის „ზიდვას“. ამ კითხვაზე პარლამენტის ჯანდაცვის კომიტეტის წევრი დავით სერგეენკოს ერთ-ერთ ინტერვიუში პასუხი ასეთია:
„კატასტროფული დანახარჯები ნიშნავს, როდესაც ადამიანს ან ოჯახს დაუგეგმავად დაუდგება ისეთი საჭიროება, რომელიც მოითხოვს მისი წლიური შემოსავლის 25%-ზე მეტის დახარჯვას. საყოველთაო ჯანდაცვის დაფინანსების ლოგიკაში თავიდანვე ჩაიდო პრინციპი, რომ თუ ეს არის პოტენციურად ძვირი სერვისები – მაგალითად, ონკოლოგია, კარდიოქირურგია, იქ ლიმიტები უფრო მაღალია და დაფინანსებაც უფრო დიდია. ასე რომ, საყოველთაო ჯანდაცვის ამოქმედებამდე კატასტროფული დანახარჯები ადამიანს შესაძლოა დადგომოდა ტრამვის დროს – მაგალითად ავარიაში ხელის მოტეხვა მისთვის უკვე კატასტროფული დანახარჯი იყო, და არა მაინცდამაინც რთული კომპლექსური მკურნალობა. ამკითხვაზე პასუხად ასეთ სტატისტიკას მოვიყვან: სამი წლის წინ, როდესაც ჩვენ ვიკვლევდით ქვეყნიდან გასულ და შემოსულ პაციენტთა ნაკადებს, სტატისტიკით გაირკვა, რომ საქართველოში სამედიცინო სერვისებისთვის წელიწადში 10 ათასი ადამიანი შემოდიოდა და მათ უმრავლესობას მოთხოვნა ჰქონდა კარდიოლოგია-კარდიოქირურგიასა და რადიოლოგიურ დიაგნოსტიკაზე. ხოლო გადიოდა 500 ადამიანი და ამ შემთხვევების 90% იყო ონკოლოგია. ასე რომ ონკოლოგია არის დარგი, რომელსაც ძალიან დიდი მხარდაჭერა სჭირდება როგორც ორგანიზაციული, ისე ფინანსური კუთხით“.
არის თუ არა გამოსავალი ისევ სახელმწიფო თანხების ზრდა, სერგეენკოს ასეთი მოსაზრება აქვს: „ბოლო წლებში ტრენდულია, რომ ჯანდაცვაში ბევრი ფული იხარჯება და მაინც რაღაცა გვაკლია. ძალიან ბევრი ადამიანი, სამწუხაროდ, ვერ ანსხვავებს სამინისტროს ბიუჯეტს და იმას, რომ მისი უდიდესი ნაწილი სოციალური ხარჯებია – პენსიები და სოციალური გასაცემლები. ამიტომ სამინისტროს ბიუჯეტს უყურებენ, როგორც ჯანდაცვის ბიუჯეტს. რეალური ვითარება კი შემდეგია: ყველა ქვეყნის ჯანდაცვის ხარჯები იზომება მთლიანი შიდა პროდუქტიდან პროცენტის მიხედვით. ახლა საქართველო ჯანდაცვაზე მშპ-ს 3%-ს ხარჯავს. 2012 წლამდე, საყოველთაო ჯანდაცვის ამოქმედებამდე, ხარჯავდა 1%-ს. რომ შევადაროთ, 1%-ს ხარჯავენ ავღანეთი, ცენტრალური აფრიკა და მსგავსი ქვეყნები. 3%-ს ხარჯავენ პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოები, აღმოსავლეთ ევროპა ხარჯავს 5%-ს, დასავლეთ ევროპა 8-12%-ს, ხოლო ამერიკა 17%-ს. ასე რომ, გამოსავალი ისაა, რომ სტაბილური ჯანდაცვა იწყება მთლიანი შიდა პროდუქტის 5%-დან. ჩვენ ბოლო წლებში გავასამმაგეთ, მაგრამ ჯერჯერობით გვაქვს მხოლოდ 3%. გამოსავალი არის უკეთეს ორგანიზაციასა და მეტ დაფინანსებაში“